Brimstone

 

‘Berendje van Galen’, zo luidt de naam van dit beeld voor de inwoners van Dwingeloo. Toen de toenmalige bewoner van de havezate Oldengaerde eind 17-de eeuw dit beeld van één van zijn andere bezittingen in Ansen liet overbrengen naar de tuin aan het Westeind werd aangenomen dat het Bommen Berend voorstelde. Bernhard van Galen, bisschop van Münster, die met man en macht probeerde het noorden van Nederland weer terug te brengen tot het katholicisme en in 1672 de stad Groningen belegerde en het Drentse land liet lijden onder het oorlogsgeweld. Maar het is Berendje niet, het beeld stelt Hercules met de zevenkoppige slang voor of een nog mooiere benaming ‘Herculus, de hydra bevechtende’.

 

 

Hercules of Berendje staat aan de achterste buitensingel van de havezate Oldengaerde, één van de vier havezaten van Dwingeloo. De historie van het huis en het landgoed gaan terug tot 1420, toen door Reynolt van Echten een rechthoekig huis gebouwd werd met aan drie zijden een gracht. De familie van Echten heeft lange tijd een belangrijke plaats ingenomen in het bestuur van Drente. Vanaf 1660 echter is de naam van Echten niet meer verbonden aan Oldengaerde. De dochter van Johan van Echten, Anna Elisabeth, trouwde in 1658 met luitenant Cornelis van Dongen. Haar vader verkocht in 1660 Oldengaerde aan zijn schoonzoon. Het bleef via de vrouwelijke lijn in feite in de familie.

 

Voor van Dongen was het bezit van de havezate van belang, want hiermee kon hij toetreden tot de Drentse Ridderschap. Daarvoor moest men van adel en Nederlands-hervormd zijn en daarbij een havezate bezitten. Vanuit de Ridderschap kon men veel invloed uitoefenen op het bestuur van Drente. Behalve  het Ridderschap bood het bezit van een havezate nog meer voordelen. Wie een havezate bezat betaalde geen belasting, mocht een molen exploiteren, een duiventil bezitten, fuiken zetten en op jacht gaan.
Op het landgoed Oldengaerde is ook een kleine eendenkooi met één pijp, een zogenaamde ‘olde husse’, geweest. Maar of van Dongen daar nog van heeft kunnen profiteren is onduidelijk. In 1640 was er een conflict over met de ‘overbuurman’, die ook een ‘husse’ had. Hoe dat beslecht is, is helaas onbekend.
Een duiventil zal er waarschijnlijk wel zijn geweest, in de tuin van Oldengaerde staat er nog steeds een.

 

 

Verder lezen over de geschiedenis van Oldengaerde, klik: 

 

In 1713 erfde de zoon van Anna Elisabeth en Cornelis de havezate. Deze, naar zijn vader vernoemde, Cornelis van Dongen, verbouwde het huis in 1717 flink. Hij deed dit alles in de stijl van het Classisme van het midden van de 17-de eeuw. Er kwam aan de voorzijde een verdieping bij en de gevel werd naar het voorbeeld van de klassieke oudheid symmetrisch ingedeeld. Hij liet op de gevel eveneens ‘Anno 1717′ aanbrengen. Ook de tuin van de havezate werd veranderd in de formele Franse stijl, die toen in de mode was. Het grote voorbeeld was de tuin van Versailles van de Franse koningen. Een centrale middenas met langgerekte tuinvlakken. Op die middenas lag ook de vijver, die in de verte deed denken aan het ‘Grand Canal’ .
Die vijver is er nu nog steeds, alhoewel het niet meer de formele grandeur heeft die Cornelis voor ogen stond, is het idee erachter nog wel te zien.

 

 

Ook de centrale zichtas is, ondanks latere aanpassingen aan de tuin, nog steeds herkenbaar. Hercules staat recht op het midden van de vijver, op het midden van de zonnewijzer en op het midden van de centrale achterdeur.

 

 

Via die achterdeur loopt een denkbeeldige lijn door de hal naar de vooringang in het midden van het huis, die uitzicht geeft op de voormalige oprijlaan.

 

 

 

Naast de havezate staat de 18-de eeuwse boerderij van het landgoed. Op het dak een kleine luidklok, die wellicht is gebruikt om de schafttijd of andere belangrijke zaken aan te geven.

 

 

Aan al dit moois kwam voor de familie van Dongen in 1781 een eind. Wegens hoge schulden moesten zij Oldengaerde verkopen. Ze werden niet direct dakloos, want zij konden hun intrek nemen in hun andere bezit binnen Dwingeloo, de havezate Westrup.

 

In de volgende 27 jaar wisselde Oldengaerde een aantal malen van eigenaar totdat in 1808 jonkheer Aalt Willem van Holthe huis en landgoed kocht. In de aankondiging van de publieke veiling op 14 juni van dat jaar werd het goed als volgt beschreven:

Dertien à veertien proper behangen kamers en kabinetten, een grote keuken, kelders en verdere offices, twee grote schuren waarin stallingen voor paarden en vee, een koetshuis, een washuis, een knechtenkamer en een hovenierswoning.

 

 

Aalt Willem schijnt niet een bijzonder aimabel man geweest te zijn. Maar hij was wel invloedrijk, naast het burgermeesterschap van Dwingeloo had hij nog tal van andere bestuurlijke functies. Hij had vele zakelijke belangen, zoals een grote houthandel, een bedrijf in eikeschors en twee plantages in Suriname. Ook zijn huizenbezit was niet onaanzienlijk, naast Oldengaerde stonden onder andere de havezaten Batinge en Rheebruggen op zijn naam. Die laatste had hij geërfd van zijn moeder.

 

Oldengaerde liet hij verbouwen door de verlaging van de kap en de vervanging van de topgevel door een fronton (de driekhoek in het midden). De tuin werd op zijn initaitief ontdaan van het formele uiterlijk en kreeg een meer landschappelijke stijl. Toch handhaafde hij delen van de zichtas en de oorspronkelijke grachten.

 

 

Aalt Willem van Holthe en zijn vrouw Geertruid Agnes barones van Dedem kregen twee dochters. De oudste dochter Roelina Gijsberta trouwde in 1831 met Jan Hendriksz. Westra. Een jaar later werd hun zoon Aalt Willem geboren. Roelina overleed 12 dagen daarna. De grootouders namen hun kleinzoon bij zich op Oldengaerde. Op verzoek van zijn grootvader nam de jonge Aalt Willem de achternaam Westra van Holthe aan. Hij erfde na de dood van grootpappa de havezate. De geschiedenis herhaalde zich, het landgoed bleef in de familie, net zoals bij de van Echtens, maar wel via de vrouwelijke lijn.

 

Nog steeds is de toen geconstrueerde naam Westra van Holthe via de vrouwelijke lijn verbonden aan Oldengaerde. Huis en landgoed zijn nu in bezit van de vier dochters van de overleden mevrouw Willinge-Westra van Holthe. Huis en tuinen zijn alleen te bezichten vanaf de buitenkant, het landgoed wordt particulier bewoond.

 

 

In het album Uffelte en omgeving staan van foto’s op groot formaat van havezate Oldengaerde