Schelpen, turf en kalk
De schelpenvisser - Jan Zoetelief Tromp (1872-1947)
Schelpenvisser is een oud beroep. Al in de 11-de eeuw is er in geschriften sprake van schelpenvissers. Er werd hoofdzakelijk gevist langs de Noordzeekust, maar ook wel op de Waddenzee. Kerkjes uit de elfde en twaalfde eeuw in Noord Nederland zijn gemetseld met schelpkalk. Waarschijnlijk is dit afkomstig van de Waddenzee schelpenvisserij.
Langs de Noordzeekust, voornamelijk in Katwijk en Noordwijk, werden de schelpen vanaf de vloedlijn op karren geschept, zoals op het schilderij hierboven. De schelpen uit de Waddenzee werden gewonnen met kleine schepen, pramen, met slechts een tweekoppige bemanning. Door de Staten van Holland werden in de 18-de eeuw beperkingen aan de Waddenzee schelpenvisserij opgelegd, omdat men veronderstelde dat de zandbanken er door losgewoeld werden.
De schelpen werden gebruikt als wegverharding, maar voor het grootste deel werden ze afgevoerd naar de kalkbranderijen om ze te verwerken tot kalk. Deze kalk werd gebruikt in metselspecie, in de glasindustrie en in de landbouw vanwege de zuurneutraliserende werking.
In de kalkbranderijen waren niet alleen schelpen nodig, maar ook brandstof. Veel branderijen werden dan ook gevestigd waar de toevoer van beide weinig problemen opleverden. Vlakbij en in verveningsgebieden waren dan ook een aanzienlijk aantal branderijen. In Zuidwest-Drenthe en het aangrenzende Overijssel gingen vervening en kalkbranderijen hand in hand. Turf was volop beschikbaar en via de vele vaarten en kanalen konden de schelpen worden aangevoerd en de kalk later weer afgevoerd.
In Drenthe zijn de restanten van slechts twee kalkbranderijcomplexen bewaard gebleven. Beide liggen ze aan de Drentsche Hoofdvaart, de een in Meppel en deze twee torens in Dieverbrug.
Dit complex is nog niet zo heel oud, het is opgericht in 1925. Het zijn kalkovens met een toren. In vroeger tijden ontbrak de toren op de oven en zag het er zo uit.
Kalkovens bij Hillegom - Hendrik Tavenier (1744-1807)
In de ovens werden de schelpen en de turf laag voor laag ingebracht. Dit werd verhit tot 900-1200 graden celsius. Het proces zette de schelpen om in koolzuurgas en calciumoxide. Dit calciumoxide is ook bekend onder de naam ongebluste kalk. Deze ongebluste kalk werd uit de oven geschept en uitgespreid op de vloer in het zogenaamde leshuis. In deze schuur werd het met water besproeid, waardoor de schelpen uiteen vielen in kalk. Dit gehele proces bracht behoorlijk wat stank voort en was toen al een bron voor luchtvervuiling.
In 1925 werden in Dieverbrug twee ovens en een leshuis gebouwd. Een jaar later kwam er ook een transportband, een zogenaamde jacobsladder. Een derde oven werd er in 1928 bijgezet, waarvan op de foto hierboven het fundament nog is te zien.
In de vijftiger jaren stagneerde de verkoop van de schelpkalk omdat men gebruik ging maken van de kwalitatief betere steenkalk uit de Limburgse mergelgroeven.
In 1952 werden de ovens gesloten. De derde oven en het leshuis werden in 1959/60 afgebroken, terwijl de beide andere ovens langzaam maar zeker in verval dreigden te geraken.
Nadat in 1971 en 1983 pogingen tot restauratie waren mislukt, lukte het de stichting "Drents Monument" om in 1993 de beide overgebleven kalkovens te laten restaureren.
Rondlopend bij de twee ovens en de restanten van de jacobsladder in Dieverbrug is het niet echt goed mogelijk meer om een voorstelling te maken van het werk dat daar is verricht. Bij het zien van onderstaand plaatje wordt er ineens veel duidelijk.
Kalkovens - Johan Coenraad Herman Heyenbrock (1871-1948)
Dit is niet het complex in Dieverbrug, maar heel veel anders zal het niet zijn geweest. Nu staan de twee ovens als een fraai element in het landschap. Het ziet er bijna idyllisch uit. Het is goed dat ze bewaard blijven als industrieel erfgoed. Ook om te onthouden dat daar heel hard gewerkt is onder gevaarlijke en ongezonde omstandigheden.
Meer foto’s op groot formaat van de kalkovens in Dieverbrug staan in het album Uffelte en omgeving
zaterdag 9 februari 2008 om 7:51 am
Dit is een hele mooie beschrijving van de kalkovens.
Als je bedenkt, dat de mensen vroeger in wind en weer met hun benen inhet koude water moesten BRRRR.
Ik denk dat je vandaag de dag niemand meer zo zult krijgen.
zaterdag 9 februari 2008 om 7:52 am
Dat wist ik helemaal niet, dat kalk gebrand werd. Het lijkt me idd gevaarlijk en vies werk. En ongebluste kalk is natuurlijk helemaal een gemeen goedje. Dankjwel voor deze geschiedenisles Brimstone! En een heel fijn weekend. Hoe is het met de griep?
zaterdag 9 februari 2008 om 8:33 am
Oeps! Ik wou net vragen hoe het is met je. Maar dit log(je) duidt al aan dat het stukken beter gaat! Of zie ik het verkeerd? Ik wens je (jullie) een prettig en gezellig weekend! Wij krijgen zo bezoek en daar verheug ik me al op! Doei
zaterdag 9 februari 2008 om 9:08 am
Een mens is nooit te oud…enz. Brimstone wat een schitterende spreekbeurt houd je hier. Top. De volgende keer dat ik ze zie denk ik ongetwijfekld aan je logje terug. Mooi gedaan. Groetjes en een fijn weekend. Jan W
zaterdag 9 februari 2008 om 10:51 am
Ik heb die kalkovens aan de Drentsche Hoofdvaart natuurlijk vele malen, als ik er langsreed, gezien. Ik had ook wel een vaag idee van kalkbranderijen, maar door jouw uitgebreide toelichting en foto’s snap ik nu veel meer van de werking van deze toch wel erg ongezonde industrie. Hartelijk bedankt daarvoor.
zaterdag 9 februari 2008 om 3:50 pm
Prachtig logje, Brimstone.
Toeval bestaat niet … ik heb zelf een logje in de maak over oud-Drachten. Daar stonden ook verschillende kalkovens.
Afijn, je ziet het wel, en als je er geen bezwaar tegen hebt, verwijs ik even naar dit informatieve logje van jou.
Prettig weekend.
zaterdag 9 februari 2008 om 4:06 pm
in meppel hebben ze er een restaurant van gemaakt
“de 3 kalkovens”
daar kun je heerlijk eten
ook grillen is er mogelijk, en er kunnen feestjes gegeven worden
echt een aanrader!
zaterdag 9 februari 2008 om 4:58 pm
@ Jan K.
Ik ben heel benieuwd naar je historische log. Laatst heb ik van je log over de kerk in Oud Beets ook genoten.
En natuurlijk mag je naar mijn log verwijzen, graag zelfs :-)
zaterdag 9 februari 2008 om 5:02 pm
Ik heb die dingen wel zien staan, maar had geen idee waar ze voor dienden. Weer wat geleerd. Interessant logje weer. Prettig weekend!
zaterdag 9 februari 2008 om 5:39 pm
Wat een boeiend lesje kalkgeschiedenis…en verlucht met mooie afbeeldingen! Zo te lezen is het maar goed dat tijden veranderen, want dat kalk verwerken lijkt me geen prettig werk..;-((
Apart flessenmodel ovens zijn het- als ik weer eens in Meppel ben zal ik er op letten!
zaterdag 9 februari 2008 om 5:41 pm
Leuk zoveel informatie erbij.Wist ik ook niet allemaal.
De kalkovens in Meppel zijn idd als een restaurant ingericht, met een stuk nieuwbouw eraan, zal je wel weten, ik vind het zonde.
Past er helemaal niet bij, mijn idee hoor
Je kan er wel lekker eten.
Gezellige zondag en groetjes.
geniet van het mooie weer :-)
zaterdag 9 februari 2008 om 6:56 pm
Dit was een heel interressant geschiedenis lesje.
Mooi, dat dit stukje industrieel erfgoed bewaard is gebleven. Wat hebben de mensen vroeger hard moeten werken en nog gevaarlijk ook. Maar ja, de arbeidsinspectie bestond nog niet.
zaterdag 9 februari 2008 om 7:05 pm
Woow wat een informatie Brimstone!
Ik heb weer heel wat geleerd!
Mooi duidelijk uitgelegd en helemaal geweldig met die platen en foto’s er bij.
En jij ondertussen weer “uitgegriept??
Fijne avond,
beuzeblaadje
maandag 11 februari 2008 om 5:30 pm
Wat weer een leerzaam log, met mooie foto’s.
Het is altijd weer smullen, dat ze zoiets weer bewaren.
Mooi dat je laat zien hoe het was, en nu is.
Je foto’s zijn geweldig, tegen die strakke blauwe luchten.
Met een mooie compo.
SUPER!!!!!!gekiekt.
dinsdag 12 februari 2008 om 7:34 pm
In het echt heb ik ze nog nooit gezien, die ovens dan, maar schelpen wel natuurlijk!
lekker langs het strand van Noordwijk en dan de mooiste er uit zoeken.
Ik heb in huis nog diverse potten met mooie schelpen staan.
De paadjes op begraafplaatsen vind ik ook altijd wel iets hebben, zo tussen de buxusheggetjes en dan het zonnetje er op. . . .
dinsdag 10 juni 2008 om 3:11 pm
Leuk om te lezen dat kalk soms ook zo zijn voordelen kan hebben
dinsdag 9 september 2008 om 4:29 pm
Leuk wat achtergrondinformatie over de kalkovens. Ik ben met mijn stamboom bezig en mijn voorouders werkten in de kalkovens. Vandaar mijn achternaam Kalksma. Mijn vader vond vooral het schilderij van Heijenbrock prachtig. Weet je ook waar het in het echt te zien is en hoe kom je aan die afbeelding? Als je de afbeelding nog in zwaardere kwaliteit hebt, zou ik die best graag per e-mail willen ontvangen.