Boter van boerderij naar fabriek
Op 20 januari 1908 werd de coöperatieve zuivelfabriek van Uffelte in gebruik genomen. De officiële naam luidde ‘Coöperatieve Landbouwvereniging voor boterbereiding en aanschaffing van veevoeder en kunstmeststoffen algemeen belang Uffelte’. Maar door de mensen in het dorp werd het gewoon ‘de febriek’ genoemd.
Dit was niet de eerste boterfabriek in Uffelte. Al in 1896 startte Klaas Snijder aan de Dorpsstraat de particuliere boterfabriek ‘Zeldenrust’. Eerst als een handkrachtfabriekje maar na een half jaar maakte hij al gebruik van een stoommachine, net zoals de werkwijze van de latere coöperatieve fabriek. Rond 1902 stopte Snijder met zijn fabriekje. Waarschijnlijk is het tot 1908 overgenomen door de gebroeders Kingma uit Meppel.
Tot de komst van de fabriekjes was het gebruikelijk dat de volle melk op de boerderij werd gekarnd tot boter (in Drenthe vond er nagenoeg geen kaasbereiding plaats). Zoals hier op een romantische schoolplaat van Cornelis Jetses wordt uitgebeeld.
Op de plaat is een zeer schone omgeving te zien, de werkelijkheid is hoogstwaarschijnlijk anders geweest. De melk werd in zure toestand gekarnd en moest daartoe enkele dagen blijven staan om spontaan zuur en dik te worden. Omdat dit proces bij een te lage temperatuur niet goed verliep werd de karnton ’s winters vaak in de koestal bij de koeien geplaatst, dit droeg bij aan een pikante geur van de boter.
Op de Jetsesplaat wordt met de hand gekarnd. Op wat grotere boerenbedrijven vond het karnen plaats door middel van een rad waar een hond in geplaatst werd. Op de hele grote bedrijven werd daarvoor een paard gebruikt.
Het vervaardigen van boter was het werk van de boerinnen. Zij gingen met de boter naar de zogenaamde ‘boterdragers’, boterhandelaren, waar zij de boter konden ruilen tegen kruidenierswaren. Met de opkomst van de fabriekjes, onder meer door de landbouwcrisis in de tweede helft van de negentiende eeuw en internationale economische ontwikkelingen, werd dit werk hen ontnomen. De Drentse boerinnen protesteerden heftig, zij konden niet geloven dat de fabrieksmannen hun werk beter zouden doen. Maar dit protest was tevergeefs.
Dit was slechts één van de moeilijkheden die bij de start van de fabriekjes overwonnen moest worden. Een andere was de aanvoer van de melk en het terugbezorgen van de ontroomde melk, waar het jong vee en de varkens mee gevoed werden, naar de boerderijen. De boeren of hun knechten en meiden brachten in de begintijd de melk zelf met een kar naar de fabriek. Heel vaak was dat een hondenkar.
Maar het was natuurlijk efficiënter, zowel voor de boeren als de fabriek, om dit door één persoon, die de boerderijen langs ging, te laten uitvoeren. Zo is het beroep van melkrijder ontstaan. Soms maakte die nog gebruik van een hondenkar, maar toch steeds vaker van paard en wagen. Zoals hier te zien is voor de fabriek in Uffelte in 1920.
En ook die werd op den duur vervangen door gemotoriseerd vervoer. In 1925 was dit een zeer moderne melkrijder.
De veranderingen die de boterfabrieken brachten in het boerenbedrijf waren enorm. Doordat de melkrijder op vaste tijden langskwam ging men de koeien ook met een vaste regelmaat melken. Bovendien begon men meer koeien te houden, omdat men nu de melk kon afzetten. Ze werd niet alleen meer gebruikt om boter van te maken om tegen kruidenierswaren te ruilen, het varken mee te voeren en zelf te drinken, maar het werd een belangrijke bron van geldelijke inkomsten. Door de toegenomen veestapel vermeerderde ook de behoefte aan hooi en stro als wintervoeding en daarmee stegen de prijzen van groen- en bouwlanden. Bovendien steeg het gebruik van kunstmest om de oogst te vergroten. Kortom de boterfabrieken zijn de aanjagende factor geweest van de moderne veehouderij.
‘De febriek’ in Uffelte, gelegen tussen de Lindenlaan en de Rijksweg langs de Drentsche Hoofdvaart, is tot 1969 in gebruik geweest. Van het complex is eigenlijk nog alleen het voorste gedeelte oorspronkelijk. Veel is er veranderd of onder de slopershamer gesneuveld, zo ook de kenmerkende schoorsteen. In 1945 zag de fabriek er zo uit.
De Uffelter fabriek is, als zovele kleine coöperatieve zuivelfabrieken in de Drentse dorpen, opgegaan in het grote DOMO zuivelconcern. Begin jaren tachtig is de Drentse Domo gefuseerd met het Friese Frisco. Na nog een aantal fusies in de jaren negentig met onder andere CCFriesland en Coberco ontstond Friesland Dairy Foods. Nu fuseren ook Frieslands Foods en Campina, waardoor er uiteindelijk op de heel divers begonnen coöperatieve zuivelmarkt nog maar één grote speler overblijft, die 80% van de Nederlandse melk verwerkt. Maar die heeft wel het hoofdkantoor in Meppel, Drenthe.
Bronnen:
- Oosting, J. (samensteller), Eén mo(nu)ment voor uw monumentale omgeving, "Historische Vereniging Havelte e.o.", 1997
- Historische Vereniging Havelte e.o. De zuivelfabrieken in Havelte, Uffelte en Wapserveen.
- Zuivelhistorie Drenthe
- Friesch Dagblad Nederlandse zuivelcoöperaties uitgefuseerd
maandag 25 februari 2008 om 7:53 am
Dat was dus weer een mooie les over de zuivelfabriek.
Als ik heel eerlijk ben, geef mij maar de boter van nu hoor en niet die van vroegen met een koeiegeur.:-))
maandag 25 februari 2008 om 8:10 am
wat een prachtig stukje geschiedenis, brimstone!
dit is niet alleen mooi om zien,maar ook heerlijk om lezen! :-))
prettige maandag,
maandag 25 februari 2008 om 8:34 am
Wat een ontzettend leuk en origineel log weer Brimstone! Ik heb er van genoten, vooral van de oude foto’s!
maandag 25 februari 2008 om 8:57 am
Wat een werk, wat een moeite dit alles uit te zoeken!
Maar erg informatief! Zo kom ik nog eens iets te weten.!
maandag 25 februari 2008 om 9:04 am
mooi zeg dit verhaal !!
en de plaat met Ot en Sien
van Jetses helemaal top !!
de oude foto’s zijn prachtig
met de hondenkarren , is vér voor
mijn tijd .. maar de story erachter
weer erg interessant , is nadenken
nu hoor voor ik boter smeer ..;))
maandag 25 februari 2008 om 9:25 am
Informatief logje Brimstone. Dat de melkrijder met de vrachtwagen reed om de melkbussen naar de fabriek te rijden kan ik me nog herinneren. Ook hier was een zuivelfabriek die nu al lang leeg staat.
De crocussen uit jouw vorige logje zijn erg mooi.
maandag 25 februari 2008 om 9:49 am
Als je kaas eet dan realiseer je je niet dat er zo’n verhaal achter verscholen zit.
Ik kan mij de Coberco in Zutphen nog goed herinneren en ook de gevolgen voor de werknemers toen het kantoor uit Zutphen verdween.
Met de hondenkarheeft mijn opa, uit Elburg, vroeger nog gereden tot het door de wet verboden werd.
Je hebt er een mooie log van weten te maken.
Compliment
maandag 25 februari 2008 om 10:48 am
Jeetje, jij schrijft geschiedenis! Wat een mooi en interessant weblog. Dankjewel voor de moeite, die je gedaan hebt. Ik ben weer een stuk wijzer geworden. Zou roomboter nu echt zoveel slechter voor een mens zijn dan al die nep-troep? Het is wel een stuk lekkerder!
maandag 25 februari 2008 om 11:16 am
Goed verhaal! Met plezier en interesse gelezen.
maandag 25 februari 2008 om 11:17 am
Ik heb weer met veel plezier je historisch kunstwerkje gelezen en bewonderd. Mijn vader had het ook altijd over hun hondenkar (met een hond waar hij dol op was), die de manufacturen van zijn vader aan de man bracht. In 2003 heb ik als interim marketing manager nog een aantal maanden voor Campina Kaas gewerkt en maakte zo kennis met het fenomeen van een aanbodgerichte markt (immers, die melkplas staat op de stoep en die moet daar weg) in plaats van een vraaggerichte. Heel bijzonder was dat
maandag 25 februari 2008 om 12:54 pm
Wat een leerzaam log, met de oude foto’s erbij is het smullen.
Jammer dat een gedeelte van het fabriek vervallen is, wel leuk dat je het verschil liet zien.
Mijn overgrootvader had ook een hondekar, en mijn opa had een agotiekoffer op de fiets met elastiek en knopen enz.
Mijn broer heeft de hele koffer nog compleet, dit is smullen als je hier induikt.
SUPER!!!!!
maandag 25 februari 2008 om 1:24 pm
Wat een mooi stukje geschiedenis. Heel leuk om eens te lezen. Het ziet er heel idyllisch uit allemaal, wat het natuurlijk helemaal niet was. Het stuk van de Uffelter fabriek dat bewaard is gebleven (woonhuis van de direkteur?) hebben ze prachtig gerestaurerd. Alleen jammer van dat moderne gebouw erachter, dat verstoord de sfeer behoorlijk.
maandag 25 februari 2008 om 1:39 pm
Dat was weer een grandioos stukje: terug in de tijd!
Mooi gemaakt met heerlijke nostalgische platen :-)
maandag 25 februari 2008 om 3:42 pm
@ Pffff…. Hij mag pas bij 13 weken weg. Dus dat is 24 april. Dat duurt nog zooo lang! Gelukkig is het niet ver en kunnen we vaker gaan kijken…..
maandag 25 februari 2008 om 5:45 pm
Mmmmm…wat geniet ik van dit soort SUPERLOGS, Brimstone.
Wat ben ik blij, dat jij zo geïnteresseerd bent in de Uffelter geschiedenis.
Nu krijgen we van jou geschiedenisles en wel op een héél leuke manier. Heel interessant.
Hier hebben we ook een melkfabriek gehad. Het gebouw plus schoorsteen staat er nog. Er is nu een “Doe-het-zelf”zaak in gevestigd en de schoorsteen wordt door KPN gebruikt voor de telecommunicatie.
Dankjewel voor de prachtige oude foto’s en alle informatie over “De Febriek”
Groetjes, Ria.
maandag 25 februari 2008 om 5:51 pm
Wat leuk om te lezen.Heeeeel lang geleden heb ik verkering gehad met een boer. In de boerderij was een speciale kamer waar kaas gemaakt werd. Hartstikke intteresant, maar wat een werk.
Hier is de melkfabiek ook niet meer.Ik weet eigenlijk helemaal niet wat ze er nu mee doen.
maandag 25 februari 2008 om 5:57 pm
Wat een leuek en interssant log, met mooie oude foto’s, mag ik graag naar kjken.
ff terug in de tijd.
Leuk dat je op deze manier de geschiedenis van Uffelte deelt met ons.
Bedankt vind het heel leuk om te lezen.
O.T je vroeg hoe ik mijn colag’’s maak.
Niet via standaard frames ofzo, via PSP en Photofilter.
Dus eigen ontwerp en zoek ‘n kleur ect
is leuk omte doen,maar werkt erg verslavend,
prettige avond en groetjes
maandag 25 februari 2008 om 6:35 pm
In het archief van de Havelter zuivelfabriek zag ik indertijd hele mooie plaatjes, daarom heb ik eens gekeken of het archief van de Uffelter fabriek nog bewaard is gebleven. Dat blijkt niet het geval. Wel hebben ze in de collectie jaarverslagen in het Drents Archief in Assen de jaarverslagen van de Uffelter fabriek over de jaren 1924 - 1942 en 1948 - 1967.
maandag 25 februari 2008 om 7:20 pm
Wat weer een heerlijk historisch informatief logje, Brimstone!
Ik vind het vooral jammer dat veel van de zuivelfabrieken in de loop der jaren onder de slopershamer zijn verdwenen. Vooral de kenmerkende schoorsteenpijpen hadden wat mij betreft vaker mogen blijven staan, omdat ze vaak zo beeldbepalend waren voor een dorp.
maandag 25 februari 2008 om 7:53 pm
Wat een prachtig stukje geschiedenis heb je hier weer beschreven, Brimstone. Mooie bijpassende foto’s erbij. Ik kan me voorstellen dat er bij veel mensen nostalgische gevoelens naar boven komen.
maandag 25 februari 2008 om 8:19 pm
Goh, ik neem mijn petje voor je af. Je moet daar wel heel erg graag wonen om dit allemaal uit te zoeken en voor ons is het idd interessant om dit te lezen.
Wat is er dan veel veranderd.
maandag 25 februari 2008 om 8:22 pm
Jeetje wat een informatie Brimstone!
Daar ben je nogal even mee bezig geweest!
Maar het is heel interessant om te lezen
en in combinatie met die geweldige
foto’s van vroeger ook heel erg leuk om te zien! Tegelijkertijd onvoorstelbaar dat mensen op deze
manier hebben geleefd en gewerkt!
Groetjes,
beuzeblaadje
maandag 25 februari 2008 om 8:38 pm
Alweer zo’n mooi historisch log… Mooi met de achtergrond info.. en de kiekjes van vroeger… Dit pure nostalgie…
Tegenwoordig verdwijnen alle melkfabrieken door allerlei fusies.
OT: mijn oproep is niet als een stokkie bedoeld hoor;-). Ben gewoon nieuwsgierig wat anderen op hun beeldscherm hebben staan.
Ik ga meestal met het seizoen mee, met het veranderen.
maandag 25 februari 2008 om 10:18 pm
Mooie geschiedenis en mooie oude foto’s.
Off topic, geen halti maar een gentle leader is nog beter.
Hij kan inderdaad enorm trekken, eerste jaar had ik het niet omdat ik het zielig vond , alleen het kind kon als die een kat zag, je echt zowat omver trekken.
Dus toch maar gentle leader gekocht en wat denk je, hij steekt gelijk zijn kop erin en nooit meer getrokken.
Waarschijnlijk was hij het dus gewend van zijn vorige baas.
maandag 25 februari 2008 om 10:40 pm
De volgende keer als we daar in de buurt zijn zeg ik ongetwijfeld: Weet je dat Brimstone zegt….
Prachtige historie over dit stukje Uffelte.
Gr Jan W
maandag 25 februari 2008 om 10:43 pm
Wat heb je er vandaag weer ontzettend veel werk aan gehad. Maar je hebt mij er in ieder geval een groot plezier mee gedaan. Altijd interessant deze ‘documentaires. Vroeger had je op tv ‘Van gewest tot gewest’ Daar liet men ook nog wel eens van zulke interessante dingen zien.Prachtig die oude platen van Jetses.
Weet je nog dat ze in Leiden vroeger ‘fambriek’ zeiden?
maandag 25 februari 2008 om 11:44 pm
mooie verhandeling, en mooi geillustreerd. Het haalt veel herinneringen op. Ik heb als 13-jarige in Drente nog boter gekarnd, met de hand. Voor eigengebruik.En de bakker had een hondekar, maar die hond liep er niet voor, maar eronder. Een kleine 20 jaar geleden heb ik in de buurt van Schoonhoven nog boerenkaas gekocht. Een droom van een kaasmakerij, grote houten tafels, planken met geurende kazen tegen de wand, grote kuipen, alles blinkend schoon, en de boerin had zulke mooie stevige armen dat je haast zou denken dat ze ook nog met de hand de wrongel uitwrong.
dinsdag 26 februari 2008 om 3:11 am
Wat een informatie, altijd welkom. Ik vind alleen dat ze de aanbouw niet heel charmant tegen het pand hebben aangeplakt. Tegenwoordig gaan we gelukkig weer beter om met industieel erfgoed.
dinsdag 26 februari 2008 om 10:04 am
Vroeger was het veel sfeervoller maar zo ging dat, de moderne kwast komt erover heen. :-(((
Mooi ook die oude foto’s van vroeger van de vrouwen en mannen met melkkar!
dinsdag 26 februari 2008 om 11:35 am
Tjonge, wat leuk zeg! Prachtige oude foto’s, en een heel leerzaam verhaal. Mooi!
dinsdag 26 februari 2008 om 11:54 am
@ Prokotjes….dat zijn toch die papieren manchetjes die ze over een kippenpoot schuiven…?:-)))))))
Jij bent vast ook bekend met het ‘woordenboekspel’….:-))))))
dinsdag 26 februari 2008 om 8:21 pm
Dank je wel voor het leerzame log. Je komt het hier en daar nog tegen en dat vind ik reuze interessant om te lezen, en zeker met de oude plaatjes geeft het een heel aparte sfeer. Zelf zijn we boekjes met oude plaatjes aan het verzamelen die nu worden uitgegeven van Smallingerland. Wellicht kan ik daar ook nog eens wat mee doen. Als er hier nog oude panden zijn te vinden dan…..
dinsdag 26 februari 2008 om 8:50 pm
Off topic, ze hebben een paar jaar geleden alle kippen en hanen weg gehaald. Er lopen er nu nog een stuk of 5 alhoewel ik ze ook al een tijdje niet meer gezien en vooral gehoord heb.
woensdag 27 februari 2008 om 10:47 am
Ik heb mijn lesje geleerd hoor!
Komt nu de broodfabriek?
woensdag 27 februari 2008 om 2:37 pm
Leuk zo’n stukje vaderlandse boter geschiedenis. Pikante geur van de boter, jaja. ;-)
Erg leuk al die oude foto’s en die romantische schoolplaat is helemaal top!
vrijdag 28 maart 2008 om 4:54 pm
hallo,
wat een coole site men!!
zo je juu!
Wist niet dat boter zo’n grote achtergrond had!
De foto’s maken het erg leuk!!
groetjes sjaak